قرض (اخلاق)قرض یکی از اصطلاحات اسلامی و به معنای تملیک‌کردن مالی به دیگری به گونه‌ای که آن طرف مقابل مو‌ظف باشد مقدار مال را در زمان مشخص و با همان وصف گرفته شده برگرداند. در اینجا به برخی از مباحث قرض پرداخته خواهد شد. ۱ - معنای قرضقرض- که در فارسی به آن وام گفته می‌شود- کلمه‌ای عربی و در لغت به معنی قطع‌کردن و بریدن است، و به قیچی از این نظر که چیزی را قطع می‌کند مقراض می‌گویند. علت نام‌گذاری این واژه به قرض این است که انسان با قرض مقداری از پول را از خود دور می‌کند. در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران (ماده ۶۴۸) قرض چنین تعریف شده است: «قرض عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین مقدار معینی از مال خود را برطرف دیگر تملیک می‌کند که طرف مزبور، مثل آن را از حیث مقدار و جنس در وصف، رد نماید و در صورت تغدّر رد مثل قیمت یوم الرّد را بدهد.» ۲ - قرض قبل از اسلامقبل از ظهور اسلام قرض در میان مردم معمول بوده است اما فردی که قرض می‌داد معمولاً از مقروض مقدار بیشتری دریافت می‌کرد و یا از او هدیه می‌گرفت و گاه حتی مقروضین را بَرده و بنده خود می‌دانست. قرآن کریم با توصیف قرض به «حسنه» آن سیستم قرضی را مطرود و کیفیت آن را به گونه‌ای دیگر بیان داشت. ۳ - کیفیت قرض از دیدگاه آیات و روایات۱-قرض باید با نیت پاک و خلوص و برای نزدیکی به خدا باشد. از این‌رو در کنار نماز و زکات آمده است: «وَ اَقِیمُواْ الصَّلَوةَ وَ ءَاتُواْ الزَّکَوةَ وَ اَقْرِضُواْ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا وَ مَا تُقَدِّمُواْ لِاَنفُسِکُم مِّنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِندَ اللَّهِ هُوَ خَیْرًا وَ اَعْظَمَ اَجْرًا؛ نماز بگذارید و زکات بدهید و به خدا قرض‌الحسنه بدهید و هر چیزی را که برای خود پیشاپیش بفرستید پاداش آن بزرگ‌تر است.» ۲- قرض باید بدون نفع و سود باشد، چه در این صورت ربوی بوده و حرام خواهد بود. روایات قرض گرفتن بدون نیاز و اضطرار را ناپسند می‌دانند چرا که برخلاف منش و عزت نفس انسانی است. چون فرد مقروض خود را در مقابل طلبکار کوچک می‌بیند علاوه بر این، آسایش روحی و تمرکز فکر خود را از دست خواهد داد. چنان که حضرت علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «ایاکم والدین فانه مذلّة بالنهار و مهمة باللیل؛ بپرهیزید از قرض که آن موجب ذلت در روز و غم و ناراحتی در شب است.» و بالاتر از آن پیغمبر اکرم می‌فرماید: «از قرض گرفتن بپرهیزید چون موجب خواری دین می‌شود؛» اما در مواردی که شخص چاره‌ای نداشته باشد و اگر قرض نکند گرفتاری بیشتری متوجه او خواهد شد، مجاز به استقراض می‌باشد: امام کاظم (علیه‌السّلام) فرمود: «کسی که کوشش برای امور زندگی کند، راه به جائی نبرد طلب قرض کند، آن‌چنان که بر دین خدا و رسولش باشد؛» ۴ - ثواب قرض دادنو از حضرت رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل شده که فرمودند: «هر کس به برادر مسلمانش قرض بدهد برای هر درهمی به‌اندازه کوه اُحد و رضوی و طور خداوند به او حَسَنه و پاداش می‌دهد و اگر در موقع مطالبه قرض با او مهربانی کند و مهلت دهد بر پل صراط مثل برق درخشنده عبور می‌کند بدون این که حساب و عذابی در کار باشد.» و هر کس که برادر مسلمانش از وضع معیشت خود در نزد وی شکایت کند و او قرضش ندهد خداوند در روزی که به نیکوکاران پاداش می‌دهد. بهشت را بر او حرام خواهد کرد. ۵ - پرداخت قرضواجب است شخص مدیون در موقع مقرر ادای دین نموده قرض را پرداخت نماید. امام باقر (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «کل ذنب یکفره القتل فی سبیل الله الا الدین لاکفارة له الا ادائه؛ تمام گناهان شهید عفو می‌شود مگر بدهی‌های او که کفاره‌ای جز پرداخت ندارد.» امام صادق (علیه‌السّلام) از پدرش از عبداللَّه بن جعفر بن ابی‌طالب، روایت کرده که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: خدا با وامدار است تا این که وام خود را بپردازد، مگر این که آن وام جهت کاری باشد که به نزد خداوند ناپسند باشد، و چون عبداللَّه این سخن را از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شنید به کنیز خود گفت: برو و وامی برایمان بستان، که من دوست ندارم شبی بخسبم و خدا با من نباشد. موسی بن بکیر گوید: امام کاظم (علیه‌السّلام) به من فرمود: هر که روزی حلال را از راه کسب و کار دنبال کند که به مصرف خانواده برساند به منزله کسی است که در راه خدا جهاد کند و اگر نتوانست می‌تواند به قدر نیازش به عهده خدا و پیغمبرش وام بستاند و در صورتی که از عهده پرداخت آن نیاید تا مرگش فرا رسد بر امام مسلمین است که بدهیش را بپردازد و اگر او نپرداخت گناهش به گردن وی خواهد بود که خداوند می‌فرماید: «انما الصدقات للفقراء و المساکین... و الغارمین؛» و چنین کسی مصداق غارم است. ۶ - پانویس۷ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «قرض»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۴/۲۶. |